جامع شام نیز در‌این دوران، راءس علم ها اسلامی بود و معلمان بلندمرتبه آن، بعضا از شخصیتهای صحابه همانند: معاذین جبل و ابودرداء بودند که به فعالیت فراگیری قرآن و احکام اسلام به نو مسلمانها می‌پرداختند. (51) ابومسلم خولانی گوید: باطن مسجد حمص شدم، قریب سی مرد بالنسبه پخته و پیر دیدم که همگی از یاران فرستاده (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند. در بین آنان جوانی خوش سیما، سیاه دیده و سپید دندان متین و با ادب کنار نشسته، در هر مورد که اختلافی پیش می‌آمد، اختلاف کنندگان پیش او رفته، نقص خویش را حل می‌کردند. پرسیدم این راد مرد که می باشد؟ گفتند: معاذبن جبل انصاری میباشد. (52)
همینطور در امر ابودرداء گفته‌اند که او قرّاء قرآن را تیم تیم منظم کرده و هر ده قاری را پایین سر گروهی یک مسجد النبی کوهسنگی مشهد راز تیم قرار داده بود؛ زیرا نماز را به جا می آورد، نزد قرّاء رفته، یک جزء از قرآن را با بلاغت میخواند تا آنان تبعیت کرده، درست و فصیح بخوانند. رؤسای قرّاء هر چه از وی می‌شنیدند، به مجموعه‌های قاری تلقین و یاددادن می‌کردند. وی اول کسی بود که رینگ‌ی درس دادن را تأسیس کرد. (53)
در تاریخ فقه اسلامی آمده میباشد که قدمت برخی از فقهای صحابه را برای یاد دادن به شام اعزام کرد که از آن پاراگراف‌اند:
1. عبدالرحمن بن غنم (م. 78 هـ. ق)؛ او روضه خوان فلسطین و فقید اهل شام بود و مجموعه تابعان درین شهر از مدرسه علمی وی به کار گیری می‌کردند.
2. ابوادریس خولانی (م. 80 هـ. ق.)؛ او از سایر علمای شام بود که بعد از ابودرداء، منصب یاد دادن را در‌این شهر عهده‌دار بوده میباشد.
3. مکحول (م. 113 هـ. ق)؛ او بعد از سالها اقامت در شهرهای مصر، عراق و مدینه و علم آموزی دانش در آن بلاد، به شام عزیمت کرد و در آنجا به فعالیت درس دادن و افتاء اشتغال داشت. (54)
به این ترتیب، تکان علمی در‌این شهر نیز همانند بصره و کوفه با جدیت، فعال و مؤثر دنبال میشد.
4. جامع عمرو در مصر:
احمد امین گوید: در مصر یک حرکت شرعی کلان و اصلی بود که راءس آن جامع عمرو در شهر فسطاط بود. هسته آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد و ریشه‌ی دیانت در مصر، ناشی از یاران رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که در فتح آن مرزوبوم کمپانی کرده و در به عبارتی دیار مسکن گزیدند. برخی از مورّخان، یک کتاب منحصر برای اصحابی که در آن مرز و بوم اقامت داشته‌اند، تألیف کرده‌اند؛ برای مثال محمد بن‌الربیع الجیزی که بیش تر از صد و چهل بدن از یاران پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را ذکر شده که به مصر وارداتی و در آن ساکن گشته‌اند و در زمینه‌ی آنها حدیث قصه شد‌ه‌است؛ او می افزاید: از مکتب‌ی مصر گروهی از علما به حد بلوغ و نبوغ رسیدند که در پیشگفتار‌ی آنها یا این که اولیه کس از آنها، سلیم بن عتر تجیبی بود و وی اولیه کسی میباشد که در مکتب‌ی مصر در سال 39 ق. دانش را آموختن و تعلّم نمود. او‌را دانشمند و حکم کننده مصر می‌خواندند؛ وی قصه و حدیث نقل و راهنمایی می کرد و موعظه و یاد آوری می‌اعطا کرد. (55)
از سایر دانشمندانی که در طی قدمت در‌این حوزه به شغل های علمی اشتغال داشتند، عبدالله بن قدمت و ابن عاص (56) و همینطور حبان (ابن ابی بجله) از بزرگان تابعین بوده‌اند. سیوطی به گزارش الاصابه در تفصیل هم اکنون حبان می‌نویسد: قدمت بن خطاب، حبان را به مراد یادگرفتن فقه رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد اسلامی به مصر ارسال کرد. (57)
فعالیتهای آموزشی مساجد در زمان اموی
هر تعدادی درین زمان، مساجد از جهت فعالیتهای عبادی مبتلا رخوت و سستی شدند؛ لیکن از جهت بازی نقش آموزشی، بسیار فعال بودند؛ چون خلفای اموی به استثنای قدمت بن عبدالعزیز و خالد بن یزید - که مدتی قاضی مصر بود - درصورتی که چه خویش نسبت به اشاعه و ترویج‌ی علم ها توجهی نداشتند و بیش تر از هر چیز از متانت و داستان‌گویی نگهبانی می‌کردند و دربار آن ها منزلت شعرا و خواننده گان و مطربان بود، (58) لکن محققان و فقیهان را در عمل درس دادن و فعالیتهای آموزشی تا آنجا که مخالف سیاست عدم وجود، آزاد گذارده بودند؛ به نحوی که خویش می‌توانستند به تهیه نرم‌افزار‌های آموزشی شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد از قبیل درس دادن و افتاء بپردازند. (59)
جامع شام نیز در‌این دوران، راءس علم ها اسلامی بود و معلمان بلندمرتبه آن، بعضا از شخصیتهای صحابه همانند: معاذین جبل و ابودرداء بودند که به فعالیت فراگیری قرآن و احکام اسلام به نو مسلمانها می‌پرداختند. (51) ابومسلم خولانی گوید: باطن مسجد حمص شدم، قریب سی مرد بالنسبه پخته و پیر دیدم که همگی از یاران فرستاده (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند. در بین آنان جوانی خوش سیما، سیاه دیده و سپید دندان متین و با ادب کنار نشسته، در هر مورد که اختلافی پیش می‌آمد، اختلاف کنندگان پیش او رفته، نقص خویش را حل می‌کردند. پرسیدم این راد مرد که می باشد؟ گفتند: معاذبن جبل انصاری میباشد. (52)
همینطور در امر ابودرداء گفته‌اند که او قرّاء قرآن را تیم تیم منظم کرده و هر ده قاری را پایین سر گروهی یک مسجد النبی کوهسنگی مشهد راز تیم قرار داده بود؛ زیرا نماز را به جا می آورد، نزد قرّاء رفته، یک جزء از قرآن را با بلاغت میخواند تا آنان تبعیت کرده، درست و فصیح بخوانند. رؤسای قرّاء هر چه از وی می‌شنیدند، به مجموعه‌های قاری تلقین و یاددادن می‌کردند. وی اول کسی بود که رینگ‌ی درس دادن را تأسیس کرد. (53)
در تاریخ فقه اسلامی آمده میباشد که قدمت برخی از فقهای صحابه را برای یاد دادن به شام اعزام کرد که از آن پاراگراف‌اند:
1. عبدالرحمن بن غنم (م. 78 هـ. ق)؛ او روضه خوان فلسطین و فقید اهل شام بود و مجموعه تابعان درین شهر از مدرسه علمی وی به کار گیری می‌کردند.
2. ابوادریس خولانی (م. 80 هـ. ق.)؛ او از سایر علمای شام بود که بعد از ابودرداء، منصب یاد دادن را در‌این شهر عهده‌دار بوده میباشد.
3. مکحول (م. 113 هـ. ق)؛ او بعد از سالها اقامت در شهرهای مصر، عراق و مدینه و علم آموزی دانش در آن بلاد، به شام عزیمت کرد و در آنجا به فعالیت درس دادن و افتاء اشتغال داشت. (54)
به این ترتیب، تکان علمی در‌این شهر نیز همانند بصره و کوفه با جدیت، فعال و مؤثر دنبال میشد.
4. جامع عمرو در مصر:
احمد امین گوید: در مصر یک حرکت شرعی کلان و اصلی بود که راءس آن جامع عمرو در شهر فسطاط بود. هسته آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد و ریشه‌ی دیانت در مصر، ناشی از یاران رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که در فتح آن مرزوبوم کمپانی کرده و در به عبارتی دیار مسکن گزیدند. برخی از مورّخان، یک کتاب منحصر برای اصحابی که در آن مرز و بوم اقامت داشته‌اند، تألیف کرده‌اند؛ برای مثال محمد بن‌الربیع الجیزی که بیش تر از صد و چهل بدن از یاران پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را ذکر شده که به مصر وارداتی و در آن ساکن گشته‌اند و در زمینه‌ی آنها حدیث قصه شد‌ه‌است؛ او می افزاید: از مکتب‌ی مصر گروهی از علما به حد بلوغ و نبوغ رسیدند که در پیشگفتار‌ی آنها یا این که اولیه کس از آنها، سلیم بن عتر تجیبی بود و وی اولیه کسی میباشد که در مکتب‌ی مصر در سال 39 ق. دانش را آموختن و تعلّم نمود. او‌را دانشمند و حکم کننده مصر می‌خواندند؛ وی قصه و حدیث نقل و راهنمایی می کرد و موعظه و یاد آوری می‌اعطا کرد. (55)
از سایر دانشمندانی که در طی قدمت در‌این حوزه به شغل های علمی اشتغال داشتند، عبدالله بن قدمت و ابن عاص (56) و همینطور حبان (ابن ابی بجله) از بزرگان تابعین بوده‌اند. سیوطی به گزارش الاصابه در تفصیل هم اکنون حبان می‌نویسد: قدمت بن خطاب، حبان را به مراد یادگرفتن فقه رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد اسلامی به مصر ارسال کرد. (57)
فعالیتهای آموزشی مساجد در زمان اموی
هر تعدادی درین زمان، مساجد از جهت فعالیتهای عبادی مبتلا رخوت و سستی شدند؛ لیکن از جهت بازی نقش آموزشی، بسیار فعال بودند؛ چون خلفای اموی به استثنای قدمت بن عبدالعزیز و خالد بن یزید - که مدتی قاضی مصر بود - درصورتی که چه خویش نسبت به اشاعه و ترویج‌ی علم ها توجهی نداشتند و بیش تر از هر چیز از متانت و داستان‌گویی نگهبانی می‌کردند و دربار آن ها منزلت شعرا و خواننده گان و مطربان بود، (58) لکن محققان و فقیهان را در عمل درس دادن و فعالیتهای آموزشی تا آنجا که مخالف سیاست عدم وجود، آزاد گذارده بودند؛ به نحوی که خویش می‌توانستند به تهیه نرم‌افزار‌های آموزشی شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد از قبیل درس دادن و افتاء بپردازند. (59)
مرکز خرید اسکان تبریز